Giriş:

Sabancı Üniversitesi çevresinden seçilen fabrikalar[1] ele alınarak, Üniversite’ye belirli zamanlarda gelen kokuların kaynağı araştırılmaktadır.

Vatandaşların, koku yayan ya da zararlı atıklar saçan fabrikaları nasıl şikayet edebileceği aşağıda belirtilmiştir.[2]

Dilekçe Hakkı:

1982 Anayasasının 74. maddesinde “Dilekçe Hakkı”nı bulunmaktadır.

Bu maddeye göre,“vatandaşlar, kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkında, yetkili makamlara ve TBMM’ne yazı ile başvurma hakkına sahiptir. Kendileriyle ilgili başvurmaların sonucu, dilekçe sahiplerine yazılı olarak bildirilir”.[3]

Bilgi Edinme Hakkı:

“Bilgi Verme Yükümlülüğü” başlığını taşıyan 5. maddeye göre, “kurum ve kuruluşlar, bu Kanunda yer alan istisnalar dışındaki her türlü bilgi veya belgeyi başvuranların yararlanmasına sunmak ve bilgi edinme başvurularını etkin, süratli ve doğru sonuçlandırmak üzere, gerekli idarî ve teknik tedbirleri almakla yükümlüdürler. Bu Kanun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren diğer kanunların bu Kanuna aykırı hükümleri uygulanmaz.”[4]

Yargısal Denetim:

a) İptal Davası

“1982 Anayasası’nın 125. maddesine göre, “idarenin her türlü eylem ve işlemine karşı yargı yolu açıktır”.

İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun (İYUK) 12. maddesinde de “... menfaatleri ihlal edilenler tarafından idari işlem hakkında yetki, şekil, sebep, konu ve maksat yönlerinden biri ile hukuka aykırı olduklarından dolayı iptalleri için...” dava açılması düzenlenmiştir.

Çevre Kanunu’nun 30. maddesinde de “çevreyi kirleten veya bozan bir faaliyetten zarar gören veya haberdar olan gerçek ve tüzel kişiler, idarî makamlara başvurarak bu faaliyetin durdurulmasını isteyebilirler” hükmü yer almaktadır.

Dolayısıyla, “çevreyi kirleten veya bozan bir faaliyet” söz konusu olduğunda, sadece bundan zarar görenler değil; aynı zamanda haberdar olanlar da idari makamlara başvurabilecektir. İdari makamların bu faaliyeti durdurmamaları halinde, başvuru sahipleri idari yargı yoluna gidebilecek ve bu faaliyetin durdurulmaması ile ilgili idari karar, işlem veya eylemin iptalini isteyebileceklerdir. Mahkemenin vereceği kararı, idari makamlar 60 gün içinde uygulamak zorundadırlar”. (http://www.icisleri.gov.tr/tid/dergi/445_173_202.doc, sf.174)

b) Tam Yargı Davası

“İdarenin eylem ve işlemlerinden dolayı kişisel hakları ihlal edilen ve bu ihlal sebebiyle zarara uğrayan kişilerin idare aleyhine tam yargı davası açarak “tazminat” talep etme olanakları vardır (İYUK madde 13).

Çevre Kanunu’nun 30. maddesi gereğince, çevreyi kirleten veya bozan bir faaliyetten zarar görenler veya haberdar olanlar, ancak idare hukukunun sorumluluk esaslarının izin verdiği hallerde ve ölçülerde başvuruda bulundukları idareyi tazminata mahkum ettirebilirler. Tam yargı davası çerçevesinde idarenin sorumluluğu, çevrenin kirletilmesi ve bozulmasına karşılık, zamanında hareket ederek gerekli tedbirleri almaması ve bu alanda “hizmet kusuru” işlemesinden doğmaktadır.

Dava sonucunda davacının hakkının ihlal edildiği anlaşılırsa, ihlal edilen hakların niteliğine göre hangi şekilde tamir ve telafi edileceğine karar verilir. Bu tamir ve telafi, ihlal edilen hakkın niteliğine göre parasal bir giderim olabileceği gibi, eski hale getirme veya aynen ödeme şeklinde de olabilir.

Çevrenin korunması ile ilgili olarak Çevre Kanunu’nun 28. maddesinde “çevreyi kirletenin tazminat borcu”; 20. maddesinde “idari para cezaları”; 26. maddede “hürriyeti bağlayıcı ceza” öngörülmüştür. Ancak, eski hale getirmeye hiç değinilmemiş olması bir boşluk olarak nitelendirilmektedir.” (http://www.icisleri.gov.tr/tid/dergi/445_173_202.doc, sf. 175).

Kaynakça

Karakoyun, İlhan. “Türkiye’nin Çevre Konusunda AB Müktesabatına Uyumu”,

http://www.icisleri.gov.tr/tid/dergi/445_173_202.doc

---

[1] Hurkimsa, ETF, Teknik Plastik, OXA Kimya Sanayi, Polimiks, Turnusol Kimya, Mutlu Akü, Statü Tekstil, Erco Boya Vernik

[2] Projenin de yanıt aradığı temel sorulardan biri, “böyle bir şikayet olduğunda ne yapmalıyız?” sorusudur.

[3] Bu dilekçelere bir ay içinde yazılı cevap gelmesi zorunludur.

[4] Başvuru üzerine istenen bilgi veya belgeye erişimi on beş iş günü içinde sağlanır.